یادداشت: درباره سمینارهای پاییز 92- عقلانیت و مدرنیته 1
در این یادداشت قصد دارم به توضیح کوتاهی دربارۀ سمینارهای فصل پاییز مؤسسه بپردازم. مطمئنا علاقه مندانی که در فصل تابستان در سمینارهای مؤسسه شرکت داشته اند به این نکته پی برده اند که سمینارهای فصل گذشته بر محوریت مکتب فلسفی اگزیستانسیالیسم قرار داشت و در حد توان این مکتب در حوزه های روان شناسی، ادبیات و فلسفه مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در این فصل نیز قصد داریم همانند فصل گذشته کلیت سمینارها بر محوریت یک موضوع خاص قرار داشته باشد. در این راستا برای این فصل عنوان عقلانیت و مدرنیته برگزیده شد.
عقل گرایی یا عقلانیت را شاید بتوان مهم ترین دستاورد تمدن اروپایی دانست. در این زمینه در تعریف و تبیین مفهوم عقلانیت از حیث سنت های فکری قدیم و جدید جاری در غرب اختلاف نظرهایی وجود دارد. برای مثال عقلانیت یا خردورزی در فلسفه یونانی، به بکارگیری عقل و خرد برای حصول شناخت اطلاق می‌شود که در مقابل مفاهیمی چون تجربه‌گرایی یا اصالت حس قرار می‌گیرد و یا از منظر دیگر می توان عقلانیت را معادل سازگاری منطقی در نظر گرفت؛ یعنی می توان کسی را که در آنِ واحد هم گزارۀ p و هم نقیض آن را تصدیق می کند، ضد عقل گرا دانست. همچنین واژه انگلیسی رشنالیتی به طور گسترده در رشته‌های علمی اقتصاد ، جامعه شناسی ، روان شناسی و علوم سیاسی در معانی متفاوت به کار می‌رود.
عقلانیت نیز مانند دیگر مباحث بحث برانگیز دارای موافقان و مخالفان بسیاری است. در این زمینه فیلسوفان و اندیشمندان بسیاری به نقد عقلانیت پرداخته اند؛ به ویژه عقلانیت مدرنی که از طریق فرآیند ابزاری شدن به ضد خود بدل شده است و در شکل تکنولوژی مدرن صورت سازمان یافته ای از توحش و خردستیزی را بر حیات بشری و مباحث اخلاقی حاکم کرده است . به عبارت دیگر می توان گفت عقلانیت مدرن و ابزاری علاوه بر منفعت های بسیاری که برای انسان امروز در جهت تسهیل امور زندگی و صنعتی سازی داشته است، منشأ اضطراب، استرس و تنش های روحی روانی بسیاری برای انسان امروز بوده است.
همانطور که گفته شد موضوع کلی سمینارهای فصل پاییز مؤسسه عقلانیت و مدرنیته است. در حقیقت می توان گفت مدرنیته محصول عقلانیت است. از نظر تاریخی مدرنیته دوره‌ای است که سال‌های بین ۱۶۳۰ میلادی تا ۱۹۴۰ را در بر دارد و واجد جنبش‌های متعدد فرهنگی و عقلانی است. البته یورگن هابرماس فیلسوف مدافع مدرنیته بر این باور است که مدرنیته پروژه‌ای ناتمام است و هنوز به آخر نرسیده‌است. به عبارت دیگر، دوران مدرن با دورۀ رنسانس آغاز شده و با عصر روشنگری، انقلاب فرانسه و ایده آلیسم آلمانی به عنوان گفتار کلیدی غرب تحکیم می‌شود. اگر بخواهیم به برخی از مهم ترین ویژگی های این دوره اشاره کنیم می توان گفت:
- در این دوره انسان به فردیت خود آگاهی می یابد، فردیت اعتلا یافته و سنت نقد می‌شود.
- در این دوره فرد خودمختار با ظهور به شکل سوژۀ دکارتی خود را ارباب و مالک طبیعت اعلام می‌کند و به مفهوم پیشرفت و بینش ارزش و بها می‌دهد.
همچنین در این دوره شاهد رویدادهای زیر هستیم:
- جدایی دین از دولت؛
- تاکید بر آزادی‌های فردی؛
- افسون‌زدایی از جهان؛
- تأکید بر علم گالیله‌ای و نیوتونی همراه با انقلاب‌های علمی و صنعتی در غرب؛
- دوران عقل ابزاری – به معنای تسلط انسان بر طبیعت و انسان، از طریق به کارگیری علم و تکنولوژی؛
- ظهور عقل انتقادی- به معنای تأکید بر سوژۀ خودمختار که شناسندۀ خود و جهان است و برآزادی‌های فردی خود تأکید می‌کند.
در این فصل ابتدا آقای فرهاد منصف در سمیناری با عنوان “استرس، مقابله و عرفان” به شرح تبعات روانی عقلانیت مدرن خواهد پرداخت و با توضیح رویکردهای گوناگونی که انسان امروز برای مقابله با این تبعات روانی مورد استفاده قرار می دهد، کارکرد رویکرد عرفانی در مواجه با استرس را مورد بررسی قرار می دهد.
در ادامه آرمان بیگی به کاوش سنت و مدرنیته و تقابل آن ها در مجموعه اشعار حسین پناهی می پردازد. به عبارت دیگر، در این سمینار مواجۀ سنت و مدرنیته از زبان حسین پناهی در حوزۀ شعر مورد بررسی قرار می گیرد.
زهره فتوحی در سمیناری با عنوان “اضطراب بنیادین انسان امروز” سعی می کند به تبیین احساس تنهایی و انزوای انسان امروز در اثر دور افتادگی از طبیعت با استفاده از آموزه های اریک فروم روانکاو و فیلسوف اجتماعی بپردازد. همچنین خانم فتوحی در سمیناری دیگر با عنوان “لوگوتراپی” به شرح و توضیح مکتب معنادرمانی و تاثیر آن بر انسان جهان مدرن خواهد پرداخت. مکتب معنادرمانی بر این باور است که انسان در جستجوی معناست و کشف معنای ویژه در زندگی انسان از دیدگاه روان شناختی فرآیندی التیام بخش است.
از دیگر عناوین سمینارهای این فصل “کلیشه های فکری و انسان قرن 21” ، “من هیچکسم تو که هستی؟!” و”دین و دینداری در جهان مدرن” هستند. سمینار اول توسط آقای امین برازنده دانشجوی دکتری روان شناسی دانشگاه اصفهان، سمینار دوم توسط خانم الهه ایزدی دانشجوی کارشناسی ارشد جامعه شناسی دانشگاه تهران و سمینار سوم توسط خانم ریحانه واعظ شهرستانی شاعر و دانشجوی کارشناسی ارشد ادبیات فارسی ارائه خواهد شد . سمینار سوم در مورد شعر امیلی دیکنسون شاعر امریکایی قرن نوزدهم میلادی است.
در پایان اینجانب سعی خواهم کرد در سمیناری با عنوان “سرگذشت یک اشتباه؟!” به بحران های ناشی از عقلانیت ابزاری و مدرنیته بپردازم و با وام گیری از قطعه ای از کتاب در شامگاه بت ها– به نام «چگونه جهان راستین سرانجام بدل به افسانه شد؟ سرگذشت یک اشتباه»- این پرسش بنیادین را از قول فریدریش ویلهلم نیچه به بحث بگذارم: دوران مدرنیته، سرگذشت یک اشتباه؟!. همچنین در این سمینار مفاهیمی چون “اندیشۀ انتقادی”، مدرنیته و خرد باوری”، “مدرنیته و افسون زدایی” ، “مدرنیته و نیهیلیسم” و “فردگرایی مدرن” مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت.
در ادامه لینک برنامه زمان بندی سمینارها ضمیمه شده است.
برنامه سمینارهای مؤسسه پرورش فکری رویش دیگر
با مهر و امید
محمد رضا واعظ
درود و سپاس بابت برنامه ریزی این سمینارها و اطلاع رسانی شما. 🙂
علیرغم این که موضوع سمینارهای فصل پاییز به شدت مورد علاقه ی من هست، خیلی متاسفم که باز هم به خاطر برگزاری سمینارها در رزوهای پنج شنبه سعادت شرکت ندارم. 🙁
ضمنا مشتاقانه منتظر شروع دوره ی تکمیلی کلاس های استدلال-سفسطه هستم.
آرزوی موفقیت دارم برای شما و سایر دوستان…
کثیری
درود بر شما خانم کثیری. ما نیز متاسفیم که نمی تونیم در خدمت شما باشیم. متاسفانه هنوز تغییر زمان برگزاری سمینارها برای ما مقدور نیست. امیدوارم در آینده شاهد حضور فعال شما باشیم. در مورد دورۀ استدلال یا سفسطه هم باید بگم که به خاطر مشغله بنده در این ماه به احتمال زیاد این دوره را در ماه آینده برگزار خواهیم کرد.
با مهر
واعظ